Kategoria: Kossów

Cmentarz „stary” w Kossowie

Powstanie, wytyczenie nowego cmentarza „starego” w Kossowie   było spowodowane tym iż po III rozbiorze Rzeczypospolitej w roku 1795 Kossów znalazł się pod zaborem austriackim. W Austrii (Austro-Węgry mapa z roku 1803) w roku 1783 został wydany  przepis nakazujący zamknięcie wszystkich cmentarzy przykościelnych i wyznaniowych na terenie całego kraju i wytyczenie poza obrębem miasta nowych cmentarzy.  Zapewne przepis ten wprowadzono również na terenach pozyskanych z III rozbioru Rzeczypospolitej.

Informacje o cmentarzu „starym” w Kossowie zebrałem w oparciu o  zbiory Archiwum Diecezjalnego w Kielcach  o  Akta Konsystorskie parafii Kossów z lat 1818-1938 w zbiorze o sygnaturze PK-22/1. Informacje pochodzą z inwentarzy podawczych sporządzanych w momencie obejmowania parafii przez nowego proboszcza, administratora parafii. Inwentarze pochodzą z lat 1818, 1823, 1842, 1843, 1864, 1874, 1896, 1908, 1941.

Pierwszą wzmiankę o cmentarzu „starym” w Kossowie znalazłem w dokumencie  pt. „Spis funduszów parafii Kossów” z 20 maja 1818r. sporządzony przez księdza Wojciecha Witulskiego  Komisarza Delegowanego Duchownego, Józefa Muszańskiego Komisarza Delegowanego Cywilnego, księdza Jakuba Krzyszko Plebana Kossowskiego, Mariannę Michałowską dziedziczkę. W wyżej wymienionym spisie znajduje się dokument spisany 21 maja 1818r, w którym to znajdujemy taki oto opis cmentarza „starego” w Kossowie.

„Cmentarz wokół kościoła parkanem drewnianym obwiedziony bez daszku w dobrym stanie. Cmentarz do chowania (cmentarz stary) ciał zmarłych jest odznaczony za wsią ku wchodowi o kilka kroków odległy i ten jest parkanem bez daszku obwiedziony w dobrym stanie ”.

W  Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie znajduje się zespół
pt.: „Inwentarze Parafii i Kościołów” w skrócie IPK.  W zbiorze o sygnaturze IPK B 99
pt.: „Kossów wieś. Opisanie kościała Farnego w Kossowie niegdyś Miasteczku według Artykułów w Województwie Krakowskim w Powiecie Xiąskim w Diecezji Krakowskiej w Dekanacie Andryjewskim leżącego z Roku Pańskiego 1791 ” Opis sporządzony przez ówczesnego proboszcza parafii w Kossowie ks. Szczepana Kopcińskiego.

Część VII

„Cmentarz oparkowany zamykany na którym żadnych Targów nie bywa ”. Jest to opis cmentarza przykościelnego, brak jest informacji o cmentarzu za wsią.

Z obu dokumentów przytoczonych powyżej można wywnioskować iż cmentarz „stary ” w Kossowie został utworzony pomiędzy rokiem 1791/95 a 1818, prawdopodobnie gdzieś na przełomie wieków XVIII-XIX.

Zacytuję poniżej informacje z kilku wybranych  inwentarzy znajdujących się w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach.

„Inwentarz Podawczy” sporządzony w dniach 27-28 października 1823. Inwentarz został sporządzony po śmierci proboszcza parafii Kossów księdza Jakuba Krzyszko.

„Cmentarz do chowania ciał zmarłych znajduje się na polu na gruncie litopiachowym nieco wzgórkowatym o 120 sążni od ostatnich domów wsi Kossowa oddalony (…) bez zarośli w połowie większej parkany poobalane a przez to na zniewagę i niebezpieczeństwo wypadku odgrzebania ciał przez zwierzęta nierogate, które tam w łatwy przystęp mają wystawiony jest, potrzebuje z tego względu restauracji niezwłocznej ”.

Inwentarz podpisali : Ignacy Starnalski – Zastępca Wójta Gminy, Wincenty Jabłoński – Sołtys Taxator, Mateusz Wąchała – Radny, Paweł Drążek – Radny, Stanisław Ćwikliński – Organista – Świadek, Franciszek Jabłoński – gospodarz plebanii – Świadek, Ks. Tomasz Teofil Szczech jako odbierający, Augustyn Grzybowski delegowany ze strony władzy, ks. Stanisław Szczepański delegowany ze strony duchownej.

Kolejna informacja pochodzi z roku 1842 z dokumentu pt. „ Protokół oddawczy Fundi i Instructi Plebani Kossowa na Osobę ks. Feliksa Lasockiego na gruncie 1842 spisany”.

„Ogrodzenie cmentarza chowalnego od strony zachodniej do połowy cmentarza jest (…) żerdziami łupanymi upasane, lecz druga połowa tego ogrodzenia zupełnie zdezelowana, przyciesi i słupy pogniłe i drzewo spróchniałe, potrzebuje szybkiej reperacji które znawcy na rubli 15 oszacowali, a które z pokładnego należy zastąpić ”

Kolejna informacja pochodzi z roku 1843 z dokumentu pt. „ Protokół oddawczy Fundi i Instructi Plebani Kossowa na Osobę ks. Bednarskiego sporządzony w roku 1843”.  Jeżeli chodzi o informacje o cmentarzu grzebalnym to są identyczne jak w protokołu z roku 1842.

1864 kolejny ks. Antoni Łukaszek

„Cmentarz grzebalny do chowania ciał zmarłych znajduje się w polu między gruntami plebańskimi niedaleko drogi wiodącej do Chyczy i Jędrzejowa odległy od kościoła pół wiorsty drogi, znajduje się na gruncie litopiaskowym w formie kwadratu podłużnego, nowo oparkaniony w słupy i ściany sosnowe z drzewa obrabianego, jeszcze zupełnie niedokończonego, składający się ze strony południowej z 13 krzaseł, od strony północnej z 14, ze strony wschodniej i zachodniej po cztery krzesła, razem wszystkich krzaseł 35. Wchód jest z południa od drogi do Chyczy w kształcie bramy, która nie jest jeszcze ukończona”.

1947 „Sprawozdanie o stanie parafii Kossów”

„Stary cmentarzy grzebalny o powierzchni 3700 m. jest otoczony murem kamiennym. Jest zachowany bezplanowo, porośnięty akacją którą trudno wykrzywić i bzem. Domu pogrzebowego nie ma. Stary cmentarz jest już prawie zajęty, więc w bieżącym roku został zakupiony nowy obszar gruntu, położony obok starego cmentarza w celach grzebalnych o powierzchni ½ ha, który ma być obmurowany w przyszłym roku. Pamięć parafian o zmarłych w obchodzeniu rocznic śmierci, przy Zaduszkach i odwiedzaniu mogił, których nie można utrzymać w należytym stanie, ponieważ grunt jest piaszczysty wiatr niszczy mogiły ”

Stary cmentarz w Kossowie został zamknięty w roku 1961. Cmentarz od strony północnej jest otoczony ogrodzeniem z betonowych bloczków które zastąpiły stary rozlatujący się mur kamienny gdzieś na początku XXI wieku, w tej części ogrodzenia znajduje się również żelazna wejściowa brama na cmentarz. Od strony wschodniej i zachodniej cmentarz otoczony jest siatką  z obu tych stron sąsiaduje z zabudowaniami mieszkańców wsi Kossów. Od strony południowej ogrodzenie jest z czego się da , znajduje się tam siatka ale również resztki drewnianego ogrodzenia.

Mogiły na cmentarzu pozornie nie mają żadnego układu ale jeżeli dokładniej się przyjrzymy można zauważyć resztki układu nagrobków rzędami z północy na południe. Nie ma wytyczonych alejek, cmentarz jest pagórkowaty, bez drzew. Od zamknięcia cmentarza minęło już 55 lat i większa cześć nagrobków ziemnych uległa zatarciu co powoduje wrażenie że na tych miejscach nie ma grobów.

Na cmentarzu naliczyłem około 600-660 grobów (łącznie z nagrobkami ziemnymi nieoznaczonymi). Grobów na których umieszczono informację o zmarłym naliczyłem około 230. Wszystkie groby są umieszczone na linii wschód-zachód. Część nagrobków posiada współczesny wygląd, zostały odnowione przez rodziny opiekujące się nimi
Najstarszy zachowany nagrobek na cmentarzu pochodzi z roku 1860. Nagrobek jest w formie żeliwnego krzyża z umieszczoną datą 1860, brak jest informacji kto został pochowany w tym grobie ale z tego co udało się ustalić jest to grób Franciszki Zbroińskiej zmarłej 11 lipca 1860. Krzyż został wykonany i wystawiony zapewne przez ówczesnego kowala w Kossowe Józefa Zbroińskiego (syna zmarłej). Na cmentarzu znajduje się jeden jedyny pomnik żeliwny na grobie Cecylii Podmagórskiej zmarłej w roku 1901. Zdjęcia przedstawiają pomnik przed i po  renowacji. Renowację nagrobnego pomnika wykonała pracownia konserwacji zabytków przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierownictwem prof. Krause ze środków finansowanych Fundacji na Rzecz Rozwoju Wsi „Polska wieś 2000” i Świętokrzyskiego Konserwatora Zabytków. Renowację wykonano staraniem Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gminy Radków w latach 2006-2007.

Duża część nagrobków na cmentarzu starym w Kossowie jest nadal ziemna, naliczyłem ich około 130, niektóre z nich posiadają drewniane bądź żelazne krzyże. :

Znaczna część nagrobków ziemnych jest już zatartych przez czas i w momencie kiedy robiłem zdjęcia (listopad-styczeń 2015-2016) nie ma już po nich śladu.

Cześć nagrobków ziemnych posiada drewnianą, bądź murowane opaskę

Część nagrobków wykonana jest przez miejscowych murarzy i kowali (krzyże). Poniżej przedstawiam kilkanaście właśnie takich nagrobków.

Część nagrobków zapewne była zamawiana w bardziej lub mniej wyspecjalizowanych ówczesnych warsztatach murarskich lub kamieniarskich.

Znaczna część nagrobków została na przestrzeni 55 lat odnowiona przez rodziny opiekujące się nimi. Częściowo lub w całości zostały zastąpione płytami murowanymi, lastrykowymi lub tak popularnymi w ostatnim czasie marmurowymi.

Przeanalizowałem poniżej wymienione księgi zgonów z lat 1811-1961 z parafii Kossów znajdujące się w kancelarii parafii pod kątem ilości zgonów w danym roku.

1. Księga Urodzin, Małżeństw, Zejścia 1811
2. Księga UMZ 1812
3. Księga UMZ 1813
4. Księga UMZ 1814
5. Księga UMZ 1815
6. Księga UMZ 1816
7. Księga UMZ 1817
8. Księga UMZ 1818
9. Księga UMZ 1819
10. Księga UMZ 1820
11. Księga UMZ 1821
12. Księga UMZ 1822
13. Księga UMZ 1823
14. Księga UMZ 1824
15. Księga UMZ 1825
16. Księga Zejść 1826-1860
17. Księga Zejść 1861-1879
18. Księga Zejść 1879-1911
19. Księga Zejść 1912-1932
20. Księga Zejść 1933-1945
21. Księga Zmarłych 1946-1969

Wynika z nich że na przestrzeni lat 1811-1961 pochowano na cmentarzu „starym” w Kossowie ponad 3500 tysiąca osób. Najwięcej osób 78 zmarło w roku 1918, brak jest informacji o zgonach z roku 1915.

Kwiliniec 1917/1925

Spis miejscowości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1967 „Kwiliniec, osada – gromada Radków, powiat Włoszczowa, woj. Kieleckie, poczta Radków Włoszczowski, stacja kolejowa Sędziszów, USC Radków”

Kościół parafialny w Kossowie

Do głównych elementów wystroju kościoła mającego wpływ na jego wartość zabytkową i estetyczną są ołtarze. W Kossowskim kościele znajdują się trzy ołtarze: główny zwany inaczej wielkim i dwa boczne. Obecny kościół konsekrowany został przez biskupa Franciszka Potkańskiego 20 maja 1755 roku zastąpił wcześniejszy pochodzący z XIV wieku. Niewiele możemy powiedzieć o wyposażeniu pierwszego kościoła, najprawdopodobniej z niego pochodzi krzyż umieszczony w belce tęczowej. Datowany jest on na wiek XVI lub pierwszą połowę wieku XVII posiada on cechy gotyckie. Do wyposażenia pierwszego kościoła należała również chrzcielnica, wymieniana w inwentarzu z 1619 roku, najprawdopodobniej jest ona tożsama z obecną stojącą w prawej części prezbiterium[1].

Ołtarz główny fot.1

Obecny ołtarz główny datowany jest na 2 połowę XVII wieku. Wykonany jest z drzewa sosnowego na wysokość 325 centymetrów, nawiązuje do wczesnego baroku. Niewykluczone że jest tożsamy z ołtarzem wymienianym w inwentarzu kościoła w Kossowie z 1619 roku[2]. Zabytek ten możemy podzielić na trzy części część dolna czyli tzw. mensa Ołtarz w Kossowie (fot. 1) jest to miejsce na którym odprawiano Mszę świętą. Jest to kamienny prostopadłościan ustawiony na ziemi obsadzony na drewnianych belkach sosnowych. Tą konstrukcję przykrywało trójstopniowe podwyższenie które tworzyło stopnie prowadzące do samego ołtarza. Po przebudowie prezbiterium w 1976 roku stopnie zostały zakryte przez drewniane podwyższenie które wykonano, aby móc zgodnie z przepisami odnowionej po Soborze Watykańskim II liturgii, sprawować Eucharystię twarzą do ludu. Drugą część ołtarza stanowi tzw. retabulum (fot. 1). W kossowskim ołtarzu ma ono charakter tryptyku poszczególne części oddzielone są od siebie dwiema kolumnami. Uszy czyli skrajne części z obrazami świętych apostołów Piotra i Pawła, odmiennie niż w typowych tryptykach nie są ruchome. Zwieńczenie (fot. 1) tworzy trzecią kondygnację ołtarza ma kształt elipsy z umieszczonym weń obrazem Świętych w niebie adorujących Zmartwychwstałego Jezusa.

W ostatnich kilkudziesięciu latach przy ołtarzu wykonywano szereg prac konserwatorskich w 1937, 1957, 1973, 1976 roku. Ostatnie prace konserwatorskie na przełomie 2010 i 2011 roku zaowocowały kompletną konserwacją części rzeźbionych oraz czyszczeniem obrazów i powrotem od pierwotnej malatury ołtarza.

Nasze rozważania rozpocznijmy od opisu ołtarza głównego dokonanego przez ks. Jan Wiśniewskiego. Główny ołtarz renesans, przechodzący w barok ma kształt tryptyku. W środku był stary obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem przeniesiony do bocznego ołtarza.

stary obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem

Dziś jest Matka Boska Częstochowska, zaś na zasuwie św. Antoni. W bocznych skrzydłach św. Piotr i Paweł. Boczne skrzydła przedzielają od środkowej części dwie rzeźbione kolumny. Główna cześć barokowa zawiera obraz Chrystusa Pana w niebie,otoczonego świętymi[3].

Naszą analizę historii głównego ołtarza w Kossowie rozpocznijmy od opisywanej przez ks. Wiśniewskiego zmiany środkowego obrazu. Pierwotnie w wielkim ołtarzu w środku znajdował się obraz przedstawiający Matkę Bożą z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. Maryja trzyma w lewej ręce Jezusa, a prawą na Niego wskazuje(Wiz 1.)ołtarz w Kossowie. Obraz ten jest bardzo interesującym zabytkiem, w odróżnieniu do pozostałych obrazów pochodzących z ołtarza nie jest namalowany na desce, lecz na płótnie, które to następnie przyklejone jest na deskę. Malowidło przykrywa drewniana sukienka oraz korony.Sukienka jednak nie powstała w tym samym czasie co malowidło lecz dużo później.Na fakt późniejszej metryki drewnianej sukienki wskazuje to, iż pod nią także znajduje się malowidło, gdyby sukienka miała by przykrywać postać Maryi, nie malowano by go pod sukienką, lecz wykonano by tylko te elementy, które było by widać spod drewna.Ponadto korony znajdujące się na skroniach Bogurodzicy i Jej Syna są nieco mniejsze niż te namalowane na obrazie, bardzo dobrze widać to gdy przyjrzymy się na koronę znajdująca się na głowie Chrystusa (fot. 2)ołtarz w Kossowie.

widoczne niedopasowanie korony do obrazu fot.2

Kolejną zagadką jest sama metryka obrazu, datowany jest on, przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, na początek XIX wieku, sukienki pochodzą z drugiej połowy wieku. Wskazywały by na to, iż w kossowskim ołtarzu głównym znajdował się wcześniej jeszcze inny obraz. Jednak dokumenty z przełomu XVIII i XIX wieku nie wzmiankują o fakcie zmiany obrazu w głównym ołtarzu, nie posiadamy również w kościele innego wizerunku, który mógłby być owym pierwotnym. O fakcie istnienia takowego nie wspominają również inwentarze. Nie można jednak wykluczyć tego, iż wcześniej w ołtarzu głównym znajdował się inny pierwotniejszy obraz, który nie zachował się do naszych czasów. Jednakże w oparciu o obraz Maryi z Dzieciątkiem możemy pokusić się o inną hipotezę dotyczącą historii wizerunku z głównego ołtarza.

pozostałość po półkolistym zwieńczeniu fot.3

Kiedy przyjrzymy się stanowi technicznemu wizerunku bez trudu możemy dojrzeć dość znaczne ubytki farby oraz zły stan samego płótna. Ten stan rzeczy spowodował, w połowie XIX wieku, decyzje o nałożeniu na obraz drewnianych sukienek, miały one na celu zamaskowanie wielu widocznych z daleka ubytków. Lecz trudno uwierzyć, iż po niespełna pięćdziesięciu latach od namalowania, obraz był już w tak złym stanie technicznym, że trzeba było przykrywać go sukienkami. Jeśliby obraz był narażony na niekorzystne dla niego warunki, to w podobnym stanie technicznym byłyby inne obrazy z ołtarza głównego, a także sam ołtarz. Tak znaczne zniszczenia obrazu Matki Bożej mógł spowodować tylko czas. Można więc przypuszczać, że sam wizerunek Matki Bożej jest starszy od ołtarza i pochodzi z poprzedniego kościoła. Był czczony przez wiernych i dlatego nie wykonywano nowego wizerunku, lecz wstawiono stary obraz wsławiony czcią do nowego ołtarza w kościele. Tak więc można przypuszczać, że obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem pochodzi ze starego kościoła, jest starszy od ołtarza głównego i został weń wkomponowany.

W 1917 roku został zakupiony przez Tomasza Wiekierę, nowy wizerunek przedstawiający ikonę Matki Bożej Częstochowskiej wstawiono go więc w miejsce starego obrazu i wykonano zasuwę z wizerunkiem św. Antoniego. Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem został wyciągnięty z głównego ołtarza i umieszczony najpierw w bocznym ołtarzu jak wskazuje na to ks. Wiśniewski, a następnie na jednej ze ścian kościoła. Wtedy najprawdopodobniej obcięto górne półkoliste zakończenie, gdyż obraz z głównego ołtarza nie pasował do niszy w ołtarzu bocznym. Świadczyć o tym może pozostałość po tym zakończeniu widocznym w górnej części obrazu (fot.3) Nowy obraz wstawiony do ołtarza głównego zmienił wygląd samego XVIII wiecznego zabytku, obraz Matki Bożej Częstochowskiej był krótszy od poprzedniego, dlatego dolna część wnęki na obraz została uzupełniona bordowym tłem z umieszczonymi nań wotami. Nie wiemy czy wota wisiały również pod starym obrazem czy obraz był wkomponowany w całą niszę ołtarzową głównego ołtarza.

Po obu stronach obrazu Maryi, w tzw. uszach ołtarza znajdują się dwa obrazy przedstawiające świętych apostołów Piotra po lewej i Pawła po prawej, datowane są na II połowę XVII wieku. Wykonane techniką olejową na płótnie naklejonym na deskę, o wymiarach 120 na 39 centymetrów. Same obrazy mają kształt prostokątny lecz dzięki umieszczeniu ich w niszach w tzw. „uszach” ołtarza widoczne są patrzącemu na nie jako zwieńczone półkoliście i nieco węższe i niższe.

Apostoł Piotr przedstawiony jest w całej postaci, w ciemnobłękitnej sukni okryty brązowo-czerwonym płaszczem, zwrócony w lewo w kierunku środka ołtarza. Ręce ma ugięte w łokciu, prawą podtrzymuje połowę płaszcza, w lewej trzyma klucze, symbol władzy rozwiązywania i związywania na niebie i ziemi, którą nadał Księciu Apostołów Chrystus. Wokół głowy świętego znajduje się świetlista aureola. Obraz przedstawiający świętego Pawła  znajduje się po przeciwnej stronie ołtarza. Apostoł narodów przedstawiony jest w całej postaci z głową zwróconą w prawo. Prawą rękę ma umieszczoną na piersi, lewą trzyma oparty o ziemię miecz, jest on typowym atrybutem tego świętego, nawiązuje on do prześladowań chrześcijan, które organizował Szaweł przed nawróceniem pod Damaszkiem. Obrazy św. apostołów tworzą ze środkowym obrazem jedną całość, święci zwracają się w kierunku Maryi, która trzyma na swych rękach Jezusa, Boga Zbawcę człowieka. Maryja jest przedstawiona w konwencji
„Sedes Sapientiae” – Stolicę Mądrości tworząc ze swych rąk tron dla swego Syna Jezusa – Boga Stwórcy wszechświata,

Ołtarz główny, zwieńczenie ołtarza fot. 4

[Fot. 4] Zwieńczeniem ołtarza jest obraz przedstawiający Chrystusa Zmartwychwstałego otoczonego świętymi w niebie (fot. 7). Nawiązuje on do pierwotnego tytułu kościoła któremu patronowali Wszyscy Święci. Tematyka obrazu wskazuje na to, iż ołtarz wykonany był do tego właśnie kościoła, gdyż najczęściej w zwieńczeniu głównego ołtarza znajdował się obraz patrona kościoła lub parafii. Wokół Zbawiciela zgromadzeni są: papieże, biskupi, kapłani, magnaci oraz zwykli ludzie, między nimi na przedzie stoją po dwóch stronach Chrystusa apostołowie Piotr i Paweł. Najbliżej Jezusa stoi po Jego prawicy Maryja. Przedstawienie takie ukazuje patrzącemu na niebo jako na cel jego wędrówki na ziemi oraz nagrodę za ziemskie życie. Na samym szczycie ołtarza znajduje się gloria promienista, złoty okrąg, symbol doskonałości, z promieniami, w który wpisane są na ciemno bordowym tle litery imienia Maryja. Gloria ukazuje na chwałę Maryi, która jako pierwsza z duszą i ciałem została wzięta do nieba, ma wzbudzić w patrzącym na ołtarz refleksję, iż także on jest powołany do chwały nieba podobnie jak Maryja.

Przypatrując się wnikliwie ołtarzowi w Kossowskim kościele w bocznej części mensy, czyli kamiennego stołu, na którym sprawowano do Soboru Watykańskiego II Mszę świętą, znajdziemy dosyć duży otwór. Jest to sacrarium czyli miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu jedna z niewielu pozostałości po średniowiecznym wystroju kościoła (fot. 5) W otworze zachowała się drewniana rama, w którą kiedyś wprawione były drewniane drzwiczki. Zaskakujące może być miejsce w którym przechowywano niegdyś konsekrowane hostie. Bardzo późno, bo dopiero około XV wieku w Polsce powszechnie wprowadzono do kościołów tabernakula, które znamy dziś, czyli pięknie ozdobione miejsce, najczęściej w centrum budynku kościoła, w formie zamykanej metalowej szafki, w której przechowywany jest Najświętszy Sakrament. Nie znaczy
to, że w średnioweczu Najświętszego Sakramentu nie otaczano szacunkiem. W kościele musiano go odpowiednio zabezpieczyć, w drewnianym kościele, jakim był kościół w Kossowie, nie było lepszego miejsca do przechowywania Najświętszego Sakramentu, niż sama mensa ołtarzowa, która jako jedyna z wyposażenia kościoła była kamienna oraz odpowiednio zabezpieczona, aby uchronić chleb eucharystyczny przed pożarem lub profanacją. W innych kościołach w okolicy możemy również zaobserwować podobne pochodzące ze średniowiecza rozwiązanie. W kościele
św. Andrzeja w Węgleszynie w bocznej kaplicy, do której prowadzą solidne żeliwne drzwi, również znajdujemy podobne do kossowskiego sacarium (fot. 6) znajdujące się w tym wypadku w ścianie.

Ołtarze, jakie znamy ze starych świątyń, powinny być dziś dla nas szczególnie cenne. Ukazują bowiem kunszt dawnych cieśli oraz malarzy, którzy przez projektowanie i wykonywanie ołtarzy chcieli ukazać wielkość Boga stwórcy oraz namiastkę nieba, do którego dążą wierni, już tu na ziemi.

autor Marcin Słodczyk

mensa, czyli kamienny stół, fot. 5

kościół św. Andrzeja w Węgleszynie, boczna kaplica fot.6

[1] Dariusz Kalina, Dzieje miejscowości wchodzących w skład gminy i katalog zabytków, w:Gmina Radków, red. Roman Mirowski, Kielce 2007, s. 139.
[2] Tamże, s. 138.
[3] Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiatek w powiecie włoszczowskim, Marjówka Opoczyńska 1932, s. 98.